Văn hóa ẩm thực chay: Khám phá nét văn hóa ẩm thực của người Việt

Ẩm thực chay hiện tại nhận được sự quan tâm không chỉ từ các cá nhân theo đuổi tôn giáo mà còn là sự lựa chọn của các bạn trẻ quan tâm đến việc bảo vệ sức khỏe và môi trường. Cùng tìm hiểu chi tiết về ẩm thực chay trong bài viết!

01. Ăn chay là gì?

Ăn chay là hình thức ăn uống có sử dụng các nguyên liệu hoàn toàn từ thực vật như rau xanh, trái cây, các loại hạt, củ và không ăn thịt, cá hay các chế phẩm liên quan đến động vật.

02. Nguồn gốc của nền ẩm thực chay

Nền ẩm thực chay xuất phát từ nhiều nguồn gốc khác nhau như tín ngưỡng, tôn giáo, giá trị đạo đức, sức khỏe nhưng không có nhiều người biết về nguồn gốc thực sự của hình thức ăn uống này.

Theo ghi chép trong tác phẩm “Trung Quốc Phật giáo sử”, việc ăn chay khởi đầu từ vị vua Lương Võ Đế (502 – 536). Ông là một vị vua tôn thờ Đức Phật và cũng là người để lại rất nhiều công trình kiến trúc độc đáo cho Trung Quốc.

Ông cũng chính là người đầu tiên bắt buộc các Tăng Ni phải ăn chay. Kể từ thời điểm đó, hình thức ăn uống này kéo dài đến tận ngày nay và lan rộng ra các quốc gia lân cận khác như Việt Nam, Nhật Bản, Hàn Quốc và Singapore,…

03. Các hình thức ăn chay phổ biến

Hình thức ăn chay có nhiều biến thể khác nhau tùy vào các nền văn hóa ở từng quốc gia. Hiện tại có năm hình thức ăn chay phổ biến là ăn chay Lacto, ăn chay Ovo – Lacto, ăn chay Ovo, ăn chay thuần, ăn chay bán phần.

• Hình thức ăn chay Ovo – Lacto: Người ăn chay theo hình thức này sẽ dùng các sản phẩm với nguyên liệu từ thực vật và có cả trứng, sữa.
• Hình thức ăn chay Ovo: Hình thức ăn chay này sẽ dùng sản phẩm được chế biến từ thực vật và có trứng nhưng không sử dụng sữa.
• Hình thức ăn chay Lacto: Là hình thức ăn chay sử dụng sản phẩm có từ thực vật và có sữa nhưng không dùng trứng.
• Hình thức ăn chay bán phần: Đây là hình thức ăn linh hoạt vì chỉ kiêng các loại thịt đỏ như bò, cừu nhưng vẫn có thể sử dụng gia cầm, cá và các loại động vật có vỏ như tôm, cua. Người ăn chay bán phần chỉ hạn chế ăn các món ăn chế biến từ động vật và dùng thực vật để làm nguyên liệu chính trong mỗi bữa ăn.
• Hình thức ăn chay thuần: Người ăn hình thức này chỉ dùng các sản phẩm có nguồn gốc từ thực vật mà không dùng thịt, sữa, trứng. Ngoài ra, người ăn chay thuần cũng không sử dụng các chế phẩm động vật như da hoặc lông.

04. Đặc trưng của ẩm thực chay tại Việt Nam

Dù đều là món chay nhưng tùy theo từng vùng miền sẽ có sự khác nhau trong cách chế biến. Điều này tạo ra nét đặc trưng riêng trong ẩm thực chay từng địa phương. Cùng tìm hiểu sự khác nhau trong ẩm thực chay từng vùng miền trong phần dưới đây:

Ẩm thực chay ở miền Bắc

Người miền Bắc có gu ăn uống hài hòa, tinh tế nên các món chay được chế biến sẽ mang nét đặc trưng riêng không thể lẫn vào đâu được. Nét riêng trong món chay của người miền Bắc sẽ không quá ngọt như của miền Nam hay quá cay của miền Trung. Khi đến miền Bắc, bạn có thể dễ dàng bắt gặp các nhà hàng chay ở trung tâm thủ đô hay những nơi khác như Thanh Hóa, Phú Thọ, Ninh Bình.

Ẩm thực chay ở miền Trung

Ẩm thực chay của người miền Trung là sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại. Huế là điểm đến lý tưởng khi bạn muốn thưởng thức các món chay ở miền Trung vì đây được xem cái nôi của ẩm thực chay ở Việt Nam.

Ẩm thực chay ở miền Nam

Dù văn hóa ăn chay ở miền Nam không lâu đời như miền Bắc và miền Trung nhưng nền ẩm thực chay ở đây lại vô cùng phong phú và đa dạng. Ẩm thực chay của miền Nam còn chịu sự ảnh hưởng từ các nền văn hóa khác như Khơme, Chăm và một phần của người Hoa. Chính sự kết hợp từ các vùng miền đã tạo ra nét ẩm thực chay Nam Bộ độc đáo, thu hút hàng ngàn thực khách từ khắp mọi nơi.

05. Lợi ích của việc ăn chay

Một chế độ ăn chay lành mạnh và khoa học sẽ mang lại nhiều lợi ích bất ngờ cho bạn. Cùng tìm hiểu một số lợi ích tiêu biểu của việc ăn chay:

Giảm huyết áp

Ăn chay có thể giúp bạn giảm nguy cơ bị cao huyết áp. Các món ăn được chế biến từ thực vật chứa ít chất béo, natri và cholesterol nên sẽ mang lại các tác động tích cực cho sức khỏe của bạn.

Hạn chế nguy cơ béo phì

Chất béo từ thực vật được xem là chất béo tốt cho sức khỏe. Với các nguyên liệu từ thực vật có trong các món chay. Theo nghiên cứu của khoa Nhi bệnh viện Đại học Ghent ở Bỉ, ăn chay là một trong những phương pháp tốt nhất giúp giảm nguy cơ bị đột quỵ và béo phì.

Giúp làn da khỏe mạnh hơn

Ăn chay sẽ giúp cho làn da của bạn khỏe mạnh bởi nó bổ sung cho cơ thể đầy đủ lượng vitamin, khoáng chất và nước. Ngoài ra, các vitamin, khoáng chất và chất chống oxy hóa có trong các loại trái cây và rau quả cũng giúp ngăn ngừa nhiều bệnh tật.

Giảm cholesterol

Các món ăn từ thực vật giúp giảm hàm lượng cholesterol có hại cho cơ thể. Các nghiên cứu từ Hàn Quốc cũng cho thấy những người ăn chay lâu dài có lượng chất béo và cholesterol thấp hơn so với người không ăn chay.

Tăng tuổi thọ

Việc ăn chay với nhiều rau xanh và trái cây sẽ giúp đào thải độc tố và hóa chất tích tụ trong cơ thể. Điều này sẽ giúp bạn có một cơ thể khỏe mạnh và kéo dài tuổi thọ.

Giảm tỷ lệ mắc tiểu đường tuýp II

Việc duy trì chế độ ăn chay khoa học sẽ giúp bạn phòng tránh và hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường tuýp II. Các loại ngũ cốc nguyên hạt, các loại đậu, các loại hạt sẽ giúp bạn giữ lượng đường trong máu ở mức ổn định.

Tăng cường sức khỏe tim mạch

Việc ăn chay có tác dụng tích cực trong việc cải thiện sức khỏe tim mạch. Các loại ngũ cốc nguyên hạt, đậu, rau củ, trái cây có lượng chất xơ hòa tan cao giúp giữ lượng đường trong máu ở mức ổn định.

Giảm trầm cảm

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc ăn chay sẽ giúp bạn sống hạnh phúc hơn. Việc ăn chay giúp cơ thể trở nên nhẹ nhàng, tâm trạng tích cực và giảm nguy cơ bị trầm cảm.

06. Hướng dẫn ăn chay đúng cách

Nhiều người chọn ăn chay để phòng tránh bệnh tật và bảo vệ sức khỏe tuy nhiên không phải lúc nào ăn chay cũng tốt. Việc ăn chay nên có chọn lọc và phải phù hợp với tình trạng sức khỏe của mỗi cá nhân. Nếu không thì việc ăn chay trong một khoảng thời gian dài có thể gây ra tình trạng thiếu hụt các chất dinh dưỡng.

Nên ăn chay ngắn hạn

Để không bị thiếu các chất dinh dưỡng nhưng vẫn có thể phòng ngừa bệnh tật và thanh lọc cơ thể, bạn có thể chọn ăn chay ngắn hạn theo tuần, tháng xen kẽ với việc bổ sung chất dinh dưỡng có từ động vật.

Lưu ý:

Bạn chỉ nên ăn chay trường khi đảm bảo nguồn thực phẩm mình bổ sung vào cơ thể có đủ protein, canxi, axit Omega-3, chất đạm, khoáng chất và các loại vitamin cần thiết cho cơ thể.

Dùng đa dạng các nhóm thực phẩm

Khi ăn chay, bạn không nên chỉ ăn một vài nhóm thực phẩm cố định trong một khoảng thời gian dài mà nên thường xuyên thay đổi nhiều loại thực phẩm khác nhau. Ví dụ để bổ sung:

• Protein, vitamin B12, bạn có thể sử dụng trứng, sữa hay sữa chua
• Vitamin C, bạn có thể ăn cam, chanh hay cà chua
• Axit béo Omega 3 có thể dùng hạt lanh, óc chó để thay thế cho dầu cá

Hạn chế tiêu thụ các món chiên chứa nhiều dầu

Để tạo ra sự đẹp mắt cho các món chay, nhiều người có khuynh hướng sử dụng lượng dầu nhiều hơn mức bình thường. Dù bạn đang ăn chay hay mặn thì việc nạp vào cơ thể lượng dầu nhiều hơn mức cần thiết sẽ gây ra các tác động không tốt cho cơ thể. Vì vậy, khi chế biến các món chay, bạn nên dùng một lượng dầu vừa phải để có lợi cho sức khỏe hơn.

Không ăn quá nhiều cơm

Nhiều người có khuynh hướng ăn nhiều cơm để no lâu khi ăn chay tuy nhiên trong cơm có hàm lượng tinh bột cao, nếu ăn nhiều sẽ làm tăng đường trong máu và tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường.

06. Lưu ý khi nấu món chay

Khi nấu món chay, bạn cần lưu ý một số điều sau đây để đảm bảo giữ nguyên các chất dinh dưỡng có trong món ăn:

Chọn lọc kỹ các nguyên liệu để chế biến món chay

Để tạo ra các món chay tươi ngon, giàu dinh dưỡng, khâu quan trọng nhất chính là chọn lọc các nguyên liệu. Bạn cần chú ý chọn lọc các nguyên liệu có nguồn gốc xuất xứ rõ ràng, tránh sử dụng các nguyên liệu không còn tươi sẽ làm giảm đi hàm lượng chất dinh dưỡng có trong món chay.

Không áp dụng cách nấu món mặn cho món chay

Đối với các món chay, các loại gia vị sử dụng để nêm nếm sẽ khác với nấu món mặn. Khi nấu các món chay, bạn cần tránh sử dụng các loại gia vị nặng mùi như tỏi, ớt hay nước mắm và chỉ nên dùng muối, hạt nêm, nước tương.

Tránh nấu thực phẩm quá chín

Nguyên liệu chính dùng trong các món chay là các loại rau củ nên khi chế biến, bạn cần chú ý về mặt thời gian để có thể lưu giữ hương vị tự nhiên và các chất dinh dưỡng có trong món ăn.

07. Một số món ăn chay ngon

AZ Careers & Training xin gợi ý một số món ăn chay đơn giản, dễ nấu để các bạn tham khảo:

Canh chua chay

Nguyên liệu

• 02 muỗng canh me chua
• 100g giá
• 02 cây dọc mùng
• 02 quả cà chua
• 1/2 quả thơm
• 01 miếng đậu hũ
• 05g ngò gai
• 01 muỗng cà phê hạt nêm chay
• 1/2 muỗng cà phê muối

Sơ chế các nguyên liệu

• Rửa và thái nhỏ đậu hũ
• Rửa sạch ngò gai, giá đỗ, cà chua, thơm và cắt nhỏ thành miếng vừa ăn
• Dọc mùng đem rửa sạch rồi dùng dao tước vỏ, cắt vát chéo với độ dày từ 1 – 1,5cm rồi ngâm với nước muối trong khoảng 20 – 30 phút
• Pha me với khoảng 50ml nước nóng, ngâm cho tan rồi lọc bỏ xác, chỉ lấy nước

Cách chế biến

• Bắc lên bếp một chiếc chảo nóng và cho vào 2 muỗng canh dầu ăn, đợi đến khi dầu sôi lăn tăn thì cho thơm và cà chua vào đảo đều tay đến khi chín sơ sau đó nêm vào 1 muỗng cà phê hạt nêm, muối.
• Khi cà chua và thơm chín sơ thì tiếp tục cho vào nồi 500ml nước lọc và nước cốt me đã lọc, đảo đều rồi đun sôi.
• Đợi đến khi nước sôi thì tiếp tục cho đậu hũ đã cắt vào và đun thêm 2 phút sau đó cho tiếp dọc mùng vào.
• Tiếp tục cho giá, hành ngò và giá đã làm sạch vào nồi, đun thêm khoảng 2 phút rồi tắt bếp.

Hủ tiếu chay của miền Tây

Nguyên liệu

• 500g sợi hủ tiếu khô
• 300g nấm rơm
• 02 quả mướp
• 02 củ củ sắn
• 02 củ củ cải trắng
• 01 củ cà rốt
• 1/2 củ củ cải muối
• 200 gr tàu hũ ky
• 01 cây chả chay
• 02 miếng đậu hũ
• 100g giá
• 10 nhánh hẹ
• 05 nhánh ngò gai
• 01 ít húng quế
• 100g đậu phộng rang
• 03 muỗng canh đường phèn
• 05 muỗng canh dầu ăn
• 01 muỗng canh hạt nêm chay
• Các loại gia vị: Muối, bột ngọt và tiêu xay

Sơ chế các nguyên liệu

• Mướp đem rửa sạch, bỏ vỏ, để ráo rồi cắt làm đôi.
• Các loại củ như củ cải trắng, cà rốt, củ sắn thì gọt bỏ vỏ, rửa sạch rồi cắt thành khúc dày khoảng 1 cm.
• Nấm rơm đem cắt bỏ chân nấm, rửa sạch sau đó cắt thành đôi.
• Giá và hẹ rửa sạch rồi để ráo.
• Ngò gai thì bỏ gốc rễ, rửa sạch, cắt nhỏ.
• Húng quế thì bỏ phần lá già, rửa sạch rồi để ráo.
• Đậu hũ, chả chay thì cắt thành miếng vừa ăn.

Cách nấu

• Bắc lên bếp một chiếc chảo nóng với 3,5 lít nước nấu sôi. Khi nước sôi thì cho 1/2 củ cải muối, củ cải trắng, củ sắn, cà rốt vào rồi hạ nhỏ lửa và hầm trong khoảng 10 phút.
• Tiếp tục thêm mướp, nấm rơm vào và hầm trong 20 – 25 phút nữa.
• Nêm nếm gia vị với 1 muỗng canh muối, bột ngọt, đường phèn, hạt nêm chay.
• Đợi nước sôi trở lại thì cho thêm ngò gai, tiêu vào rồi tắt bếp.
• Giá và hủ tiếu thì đem trụng sơ khoảng 20 giây rồi vớt ra để ráo.

Chả giò chay

Nguyên liệu

• 60 miếng bánh tráng
• 200g bắp vàng
• 300g củ sắn
• 100g cà rốt
• 150g đậu xanh cà vỏ
• 100g đậu hũ trắng
• 400g khoai môn
• 30g hành boa rô
• 30g nấm mèo
• Các gia vị: Bột bắp, dầu mè, muối, tiêu xay, đường, hạt nêm, dầu ăn

Sơ chế các nguyên liệu

• Đậu xanh đem ngâm mềm trong ngày 12 – 14 tiếng sau đó rửa sạch, để ráo và bỏ vào xửng hấp trong khoảng 20 phút.
• Khoai môn đem gọt vỏ, rửa sạch, bào sợi mỏng rồi phơi nắng cho sợi khoai hơi khô lại.
• Củ sắn và cà rốt đem gọt bỏ vỏ rồi bào sợi mỏng.
• Nấm mèo thì ngâm mềm, rửa sạch rồi thái nhuyễn.
• Bắp vàng đem bỏ vỏ tách lấy hạt.
• Hành boa rô thì thái nhỏ.

Cách nấu

• Chế biến phần nhân chả giò
• Cho vào tô phần rau củ trừ hành boa rô và khoai môn và đậu hũ sau đó dùng tay trộn đều hỗn hợp.
• Phi thơm hành boa rô rồi cho vào rau củ, đường, hạt nêm và xào trên lửa lớn trong khoảng 2 phút.
• Khoai môn đã bào sợi đem đi chiên giòn.
• Tiếp tục cho vào tô lớn phần rau củ xào, đậu xanh, khoai môn chiên, dầu mè, muối, đường, tiêu xay rồi dùng tay trộn đều.
• Cho phần nhân vào bánh tráng và cuốn tròn và dùng 1 ít nước bột bắp để dán phần mép lại là hoàn tất.
• Cho các phần cuốn chả giò vào chảo nóng và chiên trên lửa vừa đến khi vàng đều.

Đậu hũ kho sả ớt

Nguyên liệu

• 05 miếng đậu hũ chiên
• 03 cây sả
• 02 tép tỏi
• 02 trái ớt
• 01 muỗng canh nước tương
• 1/2 muỗng cà phê hạt nêm chay
• 02 muỗng canh dầu ăn
• Các gia vị như đường, bột ngọt

Sơ chế các nguyên liệu

• Đậu hũ đem rửa sạch, để ráo rồi thái thành miếng vừa ăn
• Sả rửa sạch, bỏ lớp bỏ già rồi bào mỏng và băm nhuyễn
• Tỏi thì bóc vỏ, rửa sạch rồi thái nhuyễn

Cách nấu

• Cho một chút dầu ăn vào nồi và đun nóng với lửa vừa sau đó cho tỏi vào phi thơm, tiếp tục cho sả, ớt vào xào đến khi hỗn hợp dậy mùi thơm.
• Cho đậu hũ vào và các gia vị gồm nước tương, bột ngọt, đường, hạt nêm chay vào đảo đều, nấu đến khi phần hỗn hợp hơi đặc lại thì tắt bếp.

08. Đôi lời từ AZ Careers & Training

Ẩm thực chay hiện nay đã trở thành một nét đẹp trong văn hóa của người Việt. AZ Careers & Training hy vọng với các thông tin về ẩm thực chay được cung cấp trong bài viết, bạn sẽ hiểu hơn về ẩm thực chay và nét đặc trưng của các món chay ở từng vùng miền.

Tham khảo bài viết :
Văn hóa ẩm thực là gì ? Các yếu tố tác động đến văn hóa ẩm thực thế giới